Van een typische depressie met melancholische (vitale) kenmerken is sprake indien er een aantal kenmerkende lichamelijke verschijnselen voorkomt die betrekking hebben op de vitale functies. Een dergelijke depressie lijkt vaak zonder aanleiding te ontstaan hoewel dit niet altijd zo is. Achteraf is dikwijls een oorzaak aan te wijzen.
De kenmerkende verschijnselen van een dergelijke depressie zijn:
- geen plezier kunnen beleven of interesseverlies in (bijna) alle activiteiten
- geen reactie vertonen op gewoonlijk prettige prikkels. De depressieve stemming verbetert daarbij niet, zelfs niet tijdelijk, als er iets leuks gebeurt.
Daarnaast moeten minimaal drie van de volgende symptomen aanwezig zijn:
- de depressieve stemming wordt duidelijk anders ervaren dan het soort gevoel dat men na de dood van een geliefde heeft en is dus anders van kwaliteit
- dagschommeling waarbij de depressie ‘s morgens het ergst is
- slaapstoornissen: tenminste twee uur eerder ontwaken dan gebruikelijk
- duidelijke psychomotorische veranderingen (waarneembaar door anderen): traagheid en apathie (remming) of juist agitatie
- duidelijk gebrek aan eetlust (anorexia) of gewichtsverlies
- overmatig of misplaatst schuldgevoel
Een depressie met melancholische kenmerken gaat niet vaak samen met een premorbide persoonlijkheidsstoornis en ook reageren mensen met dit soort depressies dikwijls niet op placebo’s.
De melancholische kenmerken worden vaker waargenomen bij mensen die opgenomen zijn, bij ernstigere depressieve episodes en bij diegenen met psychotische verschijnselen.
Deze vorm van depressie wordt over het algemeen behandeld met antidepressiva waardoor de klachten verminderd of onderdrukt worden.