Nare of ingrijpende gebeurtenissen hebben tijd nodig om verwerkt te worden waarbij men zich aan de nieuwe situatie moet aanpassen. Hierdoor kan iemand van slag raken wat tot een sombere stemming kan leiden, dat is niet vreemd. Maar sommige mensen zijn niet in staat zich aan te passen en zakken weg in een depressieve periode die wat langer duurt. In zo’n geval wordt gesproken van een aanpassingsstoornis met depressieve stemming. De ernst en de duur van de sombere stemming en de invloed op het dagelijks functioneren staan hierbij niet in verhouding tot de ‘stressfactor’ waarbij de somberheid in verhouding tot de aanleiding overdreven ernstig lijkt.
Deze stoornis valt onder de aanpassingsstoornissen en dus niet onder de stemmingsstoornissen.
Een aanpassingsstoornis kenmerkt zich door:
- Een psychologische reactie (emotionele en gedragssymptomen) op een herkenbare stress veroorzakende factor of factoren. Deze symptomen moeten zich binnen drie maanden na het begin van de stress veroorzakende factor(en) ontwikkelen.
- De reactie is klinisch significant wat blijkt uit:
- Er is sprake van duidelijk lijden dat ernstiger is dan wat verwacht kan worden gezien de aard van de stress veroorzakende factor(en)
- Er zijn significante beperkingen in sociaal of beroepsmatig (studie) functioneren
- De stoornis mag niet aan de criteria van andere stoornissen voldoen of een verergering van een reeds bestaande stoornis zijn. Een aanpassingsstoornis kan echter wel naast een reeds bestaande stoornis worden gediagnosticeerd.
- De symptomen van de aanpassingsstoornis mogen geen uiting van een rouwreactie zijn
- Nadat de stress veroorzaken factor(en) of de gevolgen daarvan is/zijn weggevallen mogen de symptomen niet langer dan zes maanden aanwezig zijn. Deze symptomen kunnen echter wel langer dan zes maanden bestaan indien deze het gevolg zijn van een chronische stressor zoals een chronische ziekte of een stress veroorzakende gebeurtenis met langdurige gevolgen zoals de financiële en emotionele consequenties van een scheiding.
Een aanpassingsstoornis met voornamelijk depressieve symptomen wordt gekenmerkt door een depressieve stemming, huilerigheid of gevoelens van hopeloosheid.
Het subjectieve lijden of de functionele beperkingen manifesteren zich vaak op het werk of op school en bij tijdelijke veranderingen in sociale relaties. Aanpassingsstoornissen worden in verband gebracht met suïcide(pogingen), het overmatig gebruik van middelen en somatische klachten. De stoornis wordt ook waargenomen bij personen met bestaande mentale stoornissen. De aanwezigheid van een dergelijke stoornis kan het verloop van een ziekte bemoeilijken omdat men zich bijvoorbeeld minder aan het aanbevolen medisch voorschrift houdt.
Per cultuur wordt verschillend tegen stress gevende factoren aangekeken waardoor de daaruit voortvloeiende reacties anders zullen zijn. Hierdoor is de context waarin iemand zich bevindt van belang bij de beoordeling of een reactie op een bepaalde gebeurtenis heftiger is dan verwacht kan worden. Aanpassingsstoornissen komen bij mensen van alle leeftijden voor.
Een aanpassingsstoornis doet zich per definitie binnen drie maanden na het begin van de stress veroorzakende factor(en) voor en duurt niet langer dan zes maanden nadat deze factor(en) of de gevolgen daarvan verdwenen zijn. Indien de stressor een acute gebeurtenis is zoals ontslag, dan zal de stoornis zich over het algemeen onmiddellijk of binnen enkele dagen openbaren en zal deze relatief kort duren (niet meer dan een paar maanden).
Als de stress gevende gebeurtenis of de consequenties ervan echter blijven voortduren, zal de stoornis ook niet verdwijnen. Het blijven voortbestaan van een aanpassingsstoornis of het zich daaruit ontwikkelen van ernstigere mentale stoornissen zoals een depressie doen zich vaker bij kinderen en adolescenten dan onder volwassenen voor. Dit verhoogde risico zou te maken kunnen hebben met de aanwezigheid van co morbide situaties als ADHD of met de mogelijkheid dat de aanpassingsstoornis een subklinisch teken vertegenwoordigd van de manifestatie van een ernstigere mentale stoornis.
Duur van de symptomen
Bij de duur van de symptomen van de aanpassingsstoornis kan een onderscheid gemaakt worden naar:
- Acuut: waarbij de symptomen binnen zes maanden verdwijnen
- Chronisch: de symptomen doen zich zes maanden of langer voor. Per definitie kunnen de symptomen niet langer dan zes maanden na het wegvallen van de stress veroorzakende factor of de gevolgen daarvan blijven bestaan. Van de chronische specificatie is om die reden sprake als de stoornis langer dan zes maanden voortduurt als reactie op een chronische stress veroorzakende factor of op een stressor met blijvende gevolgen.
Stress veroorzakende factoren
De stress gevende factor kan:
- een eenmalige gebeurtenis zijn zoals het beëindigen van een relatie maar er kan ook sprake zijn van meerdere factoren waarbij bijvoorbeeld moeilijkheden op het werk tegelijkertijd met huwelijks problemen optreden
- zich periodiek voordoen zoals seizoensgebonden werk gerelateerde zaken of continu aanwezig zijn waarbij bijvoorbeeld te denken valt aan het wonen in een onveilige leefomgeving
- van invloed zijn op één persoon of op een grotere groep zoals bij een natuurramp
- behoren bij een bepaalde levensfase zoals het naar school gaan, het ouderlijk huis verlaten, gaan trouwen, een kind krijgen of met pensioen gaan