Verliefdheid als mentale stoornis
Tot de zeventiende eeuw werd verliefdheid als een (mentale) ziekte beschouwd. De psychologische symptomen van liefdesverdriet werden daarbij als een melancholische toestand aangemerkt. Hoewel er ook tegenwoordig nog door onderzoekers wordt gepleit om verliefdheid als psychopathologische toestand te diagnosticeren komt deze (nog) niet als stoornis in de classificatie van de DSM-IV voor.
De vergelijking van verliefdheid met een hypomane toestand, waarbij een verhoogde energie en opwinding, verlies van eetlust, een vermindering van de slaapbehoefte, opgetogenheid, prikkelbaarheid, een gejaagde gedachtegang, een verhoging van het zelfvertrouwen en een verhoogde interesse in sociale en/of seksuele contacten kunnen voorkomen, maakt duidelijk dat mensen die verliefd zijn op eenzelfde niveau hypomane symptomen vertonen als personen met een bipolaire stoornis.
Kenmerken verliefdheid
Verliefdheid is een tijdelijke toestand die tussen de 12 en 18 maanden duurt en gekarakteriseerd wordt door opgetogenheid, stemmingswisselingen, depressieve gevoelens, waanbeelden, slapeloosheid, obsessieve gedachten, gevoelens van wanhoop, emotionele afhankelijkheid, hyperactiviteit, excessieve energie, euforische gevoelens, gerichte aandacht, hunkering naar emotionele eenheid, doelgericht gedrag en een intense motivatie om het hart van een geliefde voor zich te winnen. Tijdens de periode van verliefdheid kunnen de gevoelens grote positieve hoogten aannemen maar bij weinig of geen beantwoording kunnen deze tot diepe dalen leiden.
Adolescentie, verliefdheid en depressie
Gedurende de adolescentie ontstaan dikwijls depressies en worden ook de geslachtsverschillen in depressieve symptomen zichtbaar. Daarnaast is dit de periode waarin jongeren romantische relaties met elkaar aangaan. Hoewel dit soort relaties over het algemeen een normale, gezonde rol in de ontwikkeling spelen, kunnen ze deze ontwikkeling ook nadelig beïnvloeden waarbij depressieve klachten ontstaan. Het hangt daarbij van iemands individuele kenmerken af of diegene ook daadwerkelijk depressieve klachten zal ontwikkelen wanneer hij te maken krijgt met de diverse hieronder beschreven stressvolle aspecten die inherent zijn aan romantische relaties.
Onbeantwoorde liefde
Een eerste stressvolle gebeurtenis in de liefde zou de kans op afwijzing kunnen zijn, in het geval dat de verliefdheid niet wederzijds is.
Seksuele besluitvorming
Daarnaast krijgen jongeren te maken met seksueel getinte activiteiten. Hun beslissingen over hoe ver ze daarin met hun partner willen gaan en de gevolgen van deze beslissingen kan nogal wat onrust bij ze teweeg brengen. De druk die leeftijdgenoten daarbij op ze uitoefenen blijkt één van de sterkste motivaties voor seksueel gedrag te zijn. Adolescenten die gevoeliger voor het ontwikkelen van een depressie zijn, zullen wat de druk van hun leeftijdgenoten betreft kwetsbaarder zijn. De beslissing om uiteindelijk seks met elkaar te hebben wordt door jonge mannen en vrouwen anders ervaren waarbij vrouwen de eerste keer beduidend negatiever ervaren dan mannen.
De druk van leeftijdgenoten en de algemene maatschappelijke verwachtingen maken het vooral voor jonge mannen moeilijker om ongewenste seksuele ervaringen te weigeren. Hoewel zij hierbij een grotere sociale druk ervaren en vaker ongewenst seks hebben, lijkt de negatieve impact hiervan groter op jong volwassen vrouwen te zijn. Vooral onder hen blijkt er sprake te zijn van een sterk verband tussen depressie en seksueel gedrag. Depressieve jongeren blijken seksueel actiever te zijn, vooral wat het hebben van seksuele gemeenschap betreft, maar dit gedrag lijkt hun depressie alleen maar te versterken.
Vreemdgaan
Heteroseksuele jongvolwassen romantische relaties worden gekarakteriseerd door wederzijdse verwachtingen van emotionele en seksuele trouw. Ondanks deze opvattingen gaat een aanzienlijk deel van de jongeren vreemd tijdens de relatie. De meeste van deze relaties overleven ontrouw niet en worden meestal direct beëindigd zodra deze aan het licht komt. Hierbij ervaren beide partners een reeks negatieve emoties zoals verwarring en schuldgevoel (bij de ontrouwe partner) en woede, verdriet en depressie (bij de bedrogen partner). Degene die is vreemdgegaan kan ook in een depressie belanden vanwege het tegelijkertijd ervaren van schuldgevoel en verwarring naar de partner toe en gevoelens van opwinding door de ontrouw. Degene die bedrogen is kan depressief raken van het verlies van de relatie, het kwijtraken van vertrouwen en het gevoel te hebben niet gewenst te zijn.
Beëindigen van de relatie
Ook het beëindigen van een romantische relatie is vaak traumatisch en vergroot de kans op het ontwikkelen van een depressie. Vrouwen belanden dikwijls direct na het beëindigen van de relatie in een depressie. Een mogelijke verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat vrouwen na het verbreken van de relatie daar eerder vermijdend op reageren in tegenstelling tot mannen, die er actiever mee omgaan door de problemen in de relatie te evalueren en het grotere plaatje te zien.
Een andere verklaring voor het verschil in impact, die het beëindigen van een relatie op de verschillende geslachten heeft, kan een gevolg zijn van de getoonde betrokkenheid, de intensiteit van de emoties en de investering in de relatie. Vrouwen ervaren meer betrokkenheid en meer gevoelens van passie naar hun partner. Hoe meer er in de relatie geïnvesteerd is, des te meer verdriet ervaren zal worden na het verbreken ervan.
De invloed van het beëindigen van de relatie hangt ook samen met degene die daartoe de stap heeft gezet, met de beschikbaarheid van sociale steun en met alternatieve opties. Degene die de relatie verbreekt ervaart direct daarna minder verdriet dan zijn/haar partner aangezien diegene meer controle over de situatie heeft en meer tijd heeft gehad zich mentaal op de breuk voor te bereiden. Daarnaast zal diegene ook het minst betrokken zijn geweest bij de relatie en waarschijnlijk andere opties hebben. De partner die zich verantwoordelijk voelt voor de problemen die tot het uit elkaar gaan hebben geleid zal, in het bijzonder als dit de vrouw is, naast het enorme verdriet ook schuldgevoelens en zelfverwijt ervaren. Sociale steun vergemakkelijkt over het algemeen het herstel op de lange termijn hoewel dit direct na het verbreken van de relatie weinig invloed op het ervaren verdriet heeft.
Liefdesverdriet
Liefdesverdriet bestaat uit twee fases waarbij tijdens de eerste fase, de protestfase, excessieve energie, een verhoogde alertheid en een extreme motivatie om de geliefde terug te winnen worden ervaren. Gedurende de berustende of wanhoop fase, de tweede fase, ontstaan gevoelens als terugtrekking, moedeloosheid, loomheid, hopeloosheid en depressie. Deze gevoelens kunnen samenhangen met een vermindering van dopamine.
Tussen verliefdheid, afwijzing en depressie bestaat een verband waarbij een aanzienlijk percentage van de mensen die onlangs in de liefde afgewezen zijn aan een klinische depressie blijken te lijden. Vrouwen hebben twee keer zoveel kans in een depressie te raken na een verbroken relatie en krijgen ook sneller en vaker lichamelijke klachten. Het blijkt dat hun hersenen anders met de problematiek omgaan en daarbij kunnen ze moeilijker accepteren dat een relatie ten einde is.
Neurotransmitters bij verliefdheid en depressie
Verliefdheid blijkt in relatie met een verhoogd dopamineniveau en een verlaagd serotonineniveau te staan. Een verhoogd dopamineniveau wordt geassocieerd met verliefdheidssymptomen als euforie, hyperactiviteit, slapeloosheid en soms zelfs manie, angsten en bezorgdheid. Bij depressie wordt eveneens een lage concentratie aan serotonine in de hersenen waargenomen.