Zelfmoordgedachten van een naaste
Bijna iedereen krijgt op zijn tijd te maken met iemand die in de put zit en het leven niet meer ziet zitten. Een deel van deze mensen is echter zo wanhopig dat ze overwegen zelfmoord te plegen en een enkeling gaat hiertoe over. Wellicht verkeer je zelf in de situatie dat een naaste met dit soort gedachten rondloopt en vraag je je af hoe je kunt voorkomen dat dit ook gaat gebeuren. Op welke signalen kun je daarbij letten en je overweegt misschien of het verstandig is je zorgen en vermoedens te bespreken. Je naaste heeft misschien al een zelfmoordpoging ondernomen en als deze geslaagd is worstel je misschien op dit moment wel met gevoelens van verdriet, boosheid, schuldgevoel en zelfverwijt.
Omgaan met een suïcidale naaste is ongelooflijk zwaar en er kan een punt komen dat je het wellicht zelfs niet meer op kunt brengen de persoon te blijven steunen. Zorg er daarom voor dat je mensen hebt met wie je de zorg kunt delen, van wie je zelf steun krijgt en je verhaal kwijt kunt.
Als er nog geen sprake is van professionele begeleiding is het mogelijk deze in te schakelen waarbij soms tijdelijke (gedwongen) opname in een psychiatrisch ziekenhuis noodzakelijk is. Doet zich echter een acute crisissituatie voor waarbij je naaste een eind aan zijn leven dreigt te maken dan is directe hulp geboden en kun je de huisarts benaderen of de crisisdienst inschakelen. Krijg je daar geen contact bel dan het alarmnummer 112.
Wanhoop
Ernstige psychische problemen kunnen intens lijden teweegbrengen en gepaard gaan met gevoelens van grote somberheid, wanhoop en uitzichtloosheid. Deze gevoelens kunnen zo ondraaglijk zijn dat iemand ervoor kiest een einde aan zijn leven te maken vanwege het gevoel niet anders meer te kunnen.
De volgende omstandigheden kunnen iemand diep wanhopig maken:
- Ernstige psychische aandoeningen
- Schokkende en pijnlijke gebeurtenissen
- Grote tegenslagen of teleurstellingen
- Verlies van een dierbare
- Grote schaamte
- Gevoel geen kant uit te kunnen
- Eenzaamheid
- Isolement of andere uitzichtloze sociale omstandigheden
Meestal is er echter sprake van een opeenstapeling van problemen en ervaringen maar het is niet altijd duidelijk waar de wanhoopgevoelens door teweeg gebracht worden. Dat maakt ze voor de omgeving echter wel moeilijker te begrijpen.
Achter iedere zelfmoordpoging gaan wanhoop en uitzichtloosheid schuil en zeker geen theater of aanstellerij. In de meeste gevallen is het een nadrukkelijke manier om aandacht, begrip en hulp te vragen voor de situatie waarin diegene zich bevindt. Er worden ook pogingen ondernomen die weinig kans van slagen hebben, bijvoorbeeld in geval van het zichzelf verwonden, wat onder jongeren nogal eens voorkomt. Het is uitermate belangrijk om met een suïcidale persoon over zijn gevoelens te praten.
Depressie en zelfmoord
Hoewel de kans op suïcide groter is onder mensen die depressief zijn, zetten de meeste van hen deze stap niet. Alertheid is echter wel geboden gedurende de eerste weken dat met antidepressiva wordt gestart aangezien er dan een verhoogde kans op zelfmoord bestaat. De medicijnen slaan namelijk niet direct aan.
Depressieve mensen hebben over het algemeen vaak zelfmoordgedachten maar depressie vormt zelden de enige oorzaak van suïcide. Op het moment dat zelfmoord gepleegd wordt is bijna altijd sprake van een depressieve stemming.
Mensen die over zelfmoord praten of denken ondernemen vast geen poging
Mensen die suïcide overwegen willen over het algemeen geen einde aan hun leven maken maar wel aan de kwellende pijn en somberheid die hun dagen overschaduwen. Het merendeel van de mensen dat zich in een sombere periode bevindt denkt er weleens aan zelfmoord te plegen maar doen dat niet. Het is echter een misverstand te denken dat mensen met veel zelfmoordgedachten of degenen die erover praten er nooit toe over zullen gaan. Hoe langer iemand met dit soort ideeën rondloopt hoe groter de kans op een zelfmoordpoging wordt. Vat uitspraken in die richting dan ook als een serieus signaal op!
De meeste gevallen van zelfdoding zijn niet impulsief of onverwacht maar de plannen ervoor broeien al maanden- of jarenlang in het hoofd van diegene en een bepaalde gebeurtenis is er vaak de oorzaak van dat ook daadwerkelijk tot suïcide wordt overgegaan. Slechts een klein aantal mensen pleegt zelfmoord nadat ze de balans van hun leven hebben opgemaakt en tot de conclusie zijn gekomen dat ze niet meer van het leven te verwachten hebben.
Cijfers suïcide
In Nederland plegen jaarlijks gemiddeld 1500 mensen zelfmoord terwijl meer dan 400.000 mensen erover denken, waarbij bijna een kwart daarvan een zelfmoordpoging doet. Van deze mensen belanden er 14.000 om die reden in het ziekenhuis. Zelfmoord komt vaker voor onder mensen die al een eerdere zelfmoordpoging hebben ondernomen.
Vrouwen ondernemen meer suïcidepogingen en overwegen dit ook vaker hoewel twee keer zoveel mannen zelfmoord plegen. Pubers en ouderen boven de 80 jaar vormen een extra kwetsbare groep; één op de zes jongeren heeft weleens zelfmoordgedachten die kunnen eindigen in zelfverwonding of een suïcidepoging. In 75% van die gevallen is er sprake van een impulsieve poging die dikwijls onder invloed van alcohol of drugs plaatsvindt. Verhoudingsgewijs maken ouderen vaak een einde aan hun leven. Aanwijsbare oorzaken hiervoor zijn depressie, eenzaamheid, verlies, familieconflicten en lichamelijke aandoeningen.
Risicofactoren zelfmoord
Het blijft altijd moeilijk in te schatten of iemand suïcide zal plegen, al leiden de volgende risicofactoren wel tot een verhoogde kans:
- Psychische problemen als depressie(ve klachten), persoonlijkheidsstoornissen, schizofrenie, een psychose of een alcohol- of drugsverslaving.
- Traumatische of schokkende ervaringen uit het verre of recente verleden. Hierbij valt te denken aan het overlijden van een dierbare, seksueel misbruik, lichamelijke of emotionele mishandeling of marteling, dreigende pijnlijke onthullingen en abrupt verlies van vrijheid of sociale status.
- Eerdere ervaringen met zelfmoord (in de omgeving). 50% van de mensen die tot suïcide overgaan heeft een eerdere poging ondernomen. Zelfmoord komt ook vaker voor onder mensen die dit in hun omgeving hebben meegemaakt. Ze kunnen erdoor ‘aangestoken’ raken of het gaan romantiseren als mogelijke oplossing voor hun problemen. In bepaalde families en regio’s komt suïcide ook frequenter voor dan in andere.
- Persoonlijkheid waarbij mensen die impulsief of agressief op problemen reageren, erg onzeker over zichzelf zijn, moeilijk problemen kunnen oplossen, erg streng voor zichzelf zijn, erg zwart-wit denken, makkelijk in de war of teleurgesteld raken of snel wanhopig zijn een verhoogd risico lopen.
- Sociale kenmerken zoals slechte sociale of economische situaties (bijvoorbeeld mensen die eenzaam zijn), een ernstige lichamelijke aandoening of dodelijke ziekte hebben, asielzoekers en vluchtelingen die een marginaal bestaan leiden.
Het plegen van zelfmoord kan beschouwd worden als een extreme reactie op gebeurtenissen waarmee iedereen te maken kan krijgen. De meeste mensen plegen namelijk geen zelfmoord, ook al voldoen ze aan één of meerdere van bovenstaande risicofactoren. Bij suïcide is altijd sprake van een samenspel van factoren waarbij één gebeurtenis of tegenslag de uiteindelijke doorslag kan geven. Dit kan bijvoorbeeld gaan om een ingrijpend (dreigend) verlies, een flinke familieruzie, een ernstige ziekte, ontslag, een financieel debacle of een andere enorme tegenvaller.
Hoe was zelfmoord te voorkomen geweest?
Mocht het toch gebeuren dat je naaste suïcide pleegt dan komt dat vaak toch nog onverwacht. Zo’n gebeurtenis gaat altijd met heftige emoties van verdriet en machteloosheid, woede, onbegrip en opstandigheid maar ook van falen en persoonlijke afwijzing gepaard. De grote vraag naar het waarom verrijst, zeker als er geen verklaring is achtergelaten. Nabestaanden ervaren schuldgevoelens ondanks hun pogingen te helpen, en deze gevoelens kunnen het accepteren van het verlies behoorlijk in de weg staan. Je vraagt je daarbij wellicht af of je signalen ontgaan zijn of hoe je de suïcide had kunnen voorkomen.
Zelfmoord is echter niet altijd te voorkomen omdat het voor sommige mensen de enige manier vormt een einde aan de voortdurende vreselijke psychische pijn te maken. Voor alle betrokkenen kan dit het einde betekenen van een jarenlange lijdensweg waarbij je naast bovengenoemde emoties ook opluchting kunt ervaren. Het rouwproces kan door deze vaak tegenstrijdige gevoelens en het sociale taboe dat op zelfmoord rust bemoeilijkt worden. Over suïcide wordt niet makkelijk gesproken waarbij ook iemands geloofsovertuiging het accepteren ervan in de weg kan staan. Je kunt hierdoor als nabestaande in een isolement geraken en dat moet je absoluut proberen te voorkomen door steun te zoeken bij iemand die je vertrouwt. Daarnaast is het mogelijk contact met lotgenotengroepen voor nabestaanden na suïcide te zoeken. Je huisarts kan je eventueel voor professionele hulp doorverwijzen naar een psycholoog of maatschappelijk werker om de gebeurtenis te verwerken.
Tips om je naaste te steunen
- Ga in op gedeelde suïcidegedachten van je naaste en laat deze vrijuit praten of begin over je eigen vermoedens als deze ze niet ter sprake brengt
- Neem gedachten en gevoelens over zelfmoord altijd serieus, luister ernaar en toon begrip, in plaats van diegene te veroordelen, waarbij je je probeert in te leven in de problemen en situatie van de ander
- Ga een moeilijk en confronterend gesprek over zelfmoordplannen niet uit de weg en verberg je emoties niet. Je kunt aangeven dat je niet weet wat te zeggen of te doen maar geef duidelijk aan dat je diegene wilt steunen en probeer te voorkomen dat het onderwerp taboe wordt.
- Geef geen goedbedoelde adviezen en probeer de problemen van je naaste niet op te lossen
- Voorkom zelf de rol van hulpverlener te krijgen en stel voor samen professionele hulpverlening in te schakelen
Mogelijke suïcidale signalen
Mensen die suïcidaal zijn doen dikwijls erg hun best hun omgeving niet te alarmeren maar vertonen gedurende langere tijd wel bepaalde gedragingen die als mogelijk signaal opgevat kunnen worden:
- Erg sombere stemming
- Sterke stemmingswisselingen
- Erg prikkelbaar
- Agressief gedrag vertonen
- Snel huilen
- Nergens meer interesse in hebben
- Zich terugtrekken en onbereikbaar raken
- Zichzelf verwaarlozen
- Slapeloosheid of juist extreem veel slapen
- Veel drank/drugs gebruiken
- Verslechterde school- of werkprestaties
- Weggeven van waardevolle persoonlijke bezittingen
- Laten blijken niet verder meer te willen
Neem je meerdere van bovenstaande signalen al enige tijd bij iemand in je omgeving waar, dan is dat een reden tot bezorgdheid omdat het erop kan wijzen dat diegene met zelfmoordplannen rondloopt.
Naarmate de wanhoop aanhoudt kunnen zich namelijk concretere plannen gaan vormen en hoe geïsoleerder de persoon in kwestie raakt, des te groter de kans op suïcide.
Aarzel in zo’n geval niet over je zorgen te beginnen en vraag diegene rechtstreeks of deze over zelfmoord nadenkt, waarmee je het isolement en taboe doorbreekt. Mensen die suïcidaal zijn vinden het dikwijls erg moeilijk om hulp te vragen en door je rechtstreekse vraag verschaf je diegene een handreiking erover te praten. Over het algemeen zal dit zelfs tot opluchting bij de persoon in kwestie leiden.