Cognitieve gedragstherapie is één van de meest toepaste behandelvormen in Nederland en gaat vooral uit van de invloed die het denken op het gevoelsleven en het gedrag heeft. Het is een mengvorm van gedragstherapie en gesprekstherapie met als grondlegger Aaron T. Beck, die een theorie en behandelwijze ontwikkelde waarbij de cognities van de cliënt centraal staan. Onder cognities worden diens gedachten, fantasieën, herinneringen en opvattingen over gebeurtenissen verstaan. Het zijn hierbij niet de gebeurtenissen zelf die een mens negatieve gevoelens en daarmee samenhangend een bepaald gedragspatroon bezorgen maar de gekleurde bril waardoor deze worden waargenomen. Negatieve gevoelens kunnen verdwijnen waarmee ook het gedrag verandert door ‘disfunctionele’, vaak niet reële, gedachten om te buigen naar positievere gedachten en te leren gebeurtenissen anders te interpreteren waardoor er objectiever naar de eigen gevoelens en waarnemingen gekeken kan worden.
Cognitieve gedragstherapie is een kortdurende, gestructureerde therapievorm die op het heden en de toekomst gericht is. Het verhaal van de cliënt is hierbij belangrijk omdat dit het ontstaan van de vervormde, ‘foute’ denkgewoonte bevat. Tijdens de therapie wordt door de therapeut en cliënt in nauwe samenwerking onderzocht of zijn negatieve denkwijze klopt. Hierbij ligt de nadruk op het veranderen van de denkwijze en wordt onderzocht welke geschiktere denkwijze passend is. Aan de hand van trainingen in de behandelkamer, specifieke cognitieve oefeningen, maar ook in het echte leven en door middel van huiswerkafspraken komt de cliënt tot nieuwe gedachten en verandert zijn gedrag van negatief naar positief. Cognitieve gedragstherapie vereist echter de nodige motivatie en inzet om tot een goed resultaat te leiden.
Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat deze vorm van therapie vaak superieur is aan andere benaderingen en de symptomen van een depressie aanzienlijk kan verminderen. Hoewel de cognitieve gedragstherapie in eerste instantie ontwikkeld is voor de behandeling van depressiviteit wordt hij tegenwoordig ook effectief toegepast bij andere psychische aandoeningen.