Bij haptotherapie, een behandeling die gebaseerd is op de haptonomie, is het uitgangspunt dat de cliënt (opnieuw) in contact wordt gebracht met zijn lichamelijke en innerlijke gevoel waardoor zijn problemen voor hemzelf voelbaar worden gemaakt. Deze klachten kunnen zowel lichamelijk als gevoelsmatig zijn en mogelijk ontstaan zijn door gevoelens te negeren of niet te uiten. Door naar je gevoel en lichaam te leren luisteren kun je je ervan bewust worden waar je grenzen liggen, op welk moment je verstart of waar je mee zit, waardoor je in de toekomst andere keuzes kunt maken. Daarnaast zal de cliënt worden gevraagd te verwoorden hoe deze zijn problemen beleeft.
Haptotherapie is een uitermate geschikte behandeling voor mensen die zich bezighouden met wat ze moeten (zijn) en overwegend vanuit hun denken leven en daarbij het contact met hun gevoel kwijtgeraakt zijn. Hierdoor kunnen ze vervreemd van zichzelf raken en gezondheidsklachten als een depressie ontwikkelen. Maar ook bij gestagneerde rouw, vermoeidheid en lusteloosheid of indien schokkende gebeurtenissen moeilijk verwerkt kunnen worden, kan haptotherapie de aangewezen behandeling zijn.
Affectiviteit en affectief aanraken staan bij deze behandelvorm centraal. Een aanraking, de meest directe communicatiewijze, laat iemand namelijk het verschil voelen tussen goed en niet goed. Ten onrechte wordt soms gedacht dat de haptotherapeut met zijn handen geneest of dat haptotherapie een vorm van massage is.
Behandeltraject
Intake
Het behandeltraject start met een intake waarbij de klachten en sterke kanten van de cliënt worden besproken, zijn globale levensgeschiedenis, de huidige leefsituatie en de eventuele eerdere hulpverlening. Op basis daarvan zal (in overleg met eerdere behandelaars) worden bepaald of haptotherapie op dat moment de juiste behandelmethode is. In sommige gevallen zal geadviseerd worden eerst een periode een andere therapie, zoals psychotherapie, te volgen. Ook is het mogelijk dat de haptotherapeut tijdens het behandeltraject samen zal werken met andere disciplines.
Aan de hand van de intake wordt een behandelplan opgesteld en aan de cliënt voorgelegd waarin duidelijke doelen omschreven staan. De therapie begint met een aantal introductiebehandelingen waarna een eerste evaluatie volgt, onder andere om te bepalen of er sprake is van verbetering. Het therapietraject dat hierop volgt bestaat doorgaans uit tweewekelijkse behandelingen en duurt over het algemeen tussen een half jaar tot een jaar.
Aanraking en voelen
Het aanraken van de cliënt door de therapeut is bedoeld om deze te laten zien hoe hij met zichzelf omgaat, in het leven staat en in het contact met anderen. Dit probeert de behandelaar hem in zijn lichaam te laten voelen, wat het begin vormt van de begeleiding naar verandering. Hierover ontvangt de cliënt voldoende uitleg, om te begrijpen wat er gebeurt en wat zijn rol in het geheel is. Na een aantal behandelingen vindt er opnieuw een evaluatie van de inhoud en frequentie van de behandelingen plaats en zal worden besproken of er aanvullende therapie nodig is en of er een goede behandelrelatie is ontstaan.
Lichamelijk en psychisch (of op zielsniveau) voelen zijn sterk met elkaar verbonden. Gevoelens die niet geuit en verwerkt worden gaan vastzitten en op het moment dat we te ver van ons gevoelsleven af komen te staan zullen zich lichamelijke klachten ontwikkelen zoals rug-, maag- of hoofdpijn, nek- of schouderklachten, slapeloosheid, prikkelbare darmen, algehele slapte of stijfheid of lusteloosheid. Haptotherapie is erop gericht iemand beter in contact te brengen met zijn lichaam en dit te leren voelen waarbij zowel plezierige maar ook nare gevoelens naar boven zullen komen, die onder de fysieke spanning verborgen zaten. Hierbij houdt de behandelaar rekening met de hoeveelheid en het moment waarop de cliënt deze emoties aankan.
Basis van veiligheid
Alvorens deze gevoelens naar de oppervlakte te brengen zal de haptotherapeut echter eerst een basis van veiligheid bij de cliënt scheppen waardoor deze zijn eigen lichaam als stevige basis zal gaan ervaren. Hierdoor zal hij ook buiten de praktijksituatie kunnen omgaan met alles wat door de behandeling los wordt gemaakt. Bij veel mensen zit de energie vooral in hun hoofd en schouders waardoor ze lichamelijk en emotioneel te zwaar belast zijn. Door de basis (het bekkengebied) meer te leren voelen kan rust ervaren worden waardoor hun hoofd kan kalmeren en meer van het leven genoten kan worden.
Zodra er voldoende basiszekerheid bij de cliënt is opgebouwd kan er van daaruit gewerkt worden aan onrustbarende gevoelens, die meestal vanzelf opkomen vanwege een afgenomen afweer. In sommige gevallen zal de behandelaar helpen deze gevoelens naar voren te laten komen door de cliënt te laten voelen wat de lichamelijke en geestelijke spanning hem kost en hem leren deze los te laten. In plaats van ertegen te vechten, ervan weg te vluchten, te dissociëren of te bevriezen zal hij leren voelen en leren ermee om te gaan. De haptotherapeut heeft tijdens zijn opleiding leren voelen welke innerlijke weerstanden bij moeilijkheden opgeroepen kunnen worden en deelt zijn bevindingen tijdens de behandeling met zijn cliënt waardoor deze zijn eigen reacties beter leert kennen. Daarnaast stemt de behandelaar zijn eigen gedrag af op wat de cliënt nodig heeft waardoor deze kan groeien in zijn eigen sensitiviteit en responsiviteit naar zichzelf en zijn omgeving.
Autonomie vergroten
Haptotherapie is erop gericht de gevoelde autonomie te vergroten waarbij de cliënt leert vechten op momenten dat dat moet en zacht leert zijn wanneer dat kan. Hierdoor ontstaat ruimte om zowel sensorisch als innerlijk te genieten omdat fysieke, stress gerelateerde klachten grotendeels verdwenen zijn. De cliënt moet voelen wie hij is, dat hij ertoe doet, dat hij gelukkig mag zijn, mag zeggen als hij iets niet wil maar vooral ruimte mag innemen en het goed met anderen mag hebben. Door dit alles kunnen vriendschappen en relaties beter begrensd worden en kan iemand zich makkelijker verbinden aan anderen. Zodra de cliënt op eigen benen staat en voldoende middelen ter beschikking heeft om het leven zelf aan te kunnen kan de haptotherapie beëindigd worden.
Bij depressie
Mensen met een stemmingsstoornis voelen zich doorgaans slecht waarbij ze zich van hun gevoel afsluiten of proberen een verklaring of oplossing voor hun klachten te vinden. Daarnaast kunnen ze vaak niet genieten, vinden alles wel best, vinden het moeilijk keuzes te maken, staan wankel in relaties, voelen zich leeg en grijs vanbinnen en ervaren niets als echt fijn.
Haptotherapie leert (zwaar) depressieve cliënten die hun levenslust zijn kwijtgeraakt hun lichaam te voelen, het sensorische voelen aan te spreken, de vitaliteit wakker te schudden en hen meer zichzelf te laten voelen en zichzelf als ‘goed’ te gaan ervaren. Pas als het overleven zeker gesteld is kunnen mensen genieten, plezier beleven aan dingen. Tijdens de behandeling kan onderzocht worden waarachter deze vitaliteit verborgen zit, zoals bijvoorbeeld achter onderdrukte gevoelens van agressie of verlies, en deze te herstellen. In de loop van het behandeltraject zal de cliënt meer ruimte nemen om aan te geven wat hij voelt aangezien hij merkt dat dat mag. De haptotherapeut helpt hem op zoek te gaan naar zijn ‘ik’: wie hij is, wat hij voelt, wat hij wil, wat hij aan zijn geliefden kan laten weten. In geval van een ernstige vitale depressie kan de therapeut naast een behandeling met psychotherapie en/of de huisarts helpen de zintuiglijkheid van de cliënt wat ‘bij de levenden te houden’.
Met het voelen komen echter ook de negatieve gevoelens, zoals angst, verdriet, vastgezette rouw, boosheid of gevoelens van verlatenheid, waar ruimte voor gemaakt zal worden. Deze zullen eerst gevoeld, gehoord en verwerkt moeten worden voordat er weer wat plezier aan dingen beleefd kan worden. Dat betekent dat de cliënt het hierdoor eerst wat zwaarder zal krijgen, waarbij ervoor gewaakt wordt dat er niet méér gevoelens worden opgeroepen dan de cliënt aankan. Ook kan het nodig zijn dat er ter ondersteuning gedurende die periode wat frequenter therapie afspraken zullen plaatsvinden.
In de haptotherapie draait het erom te leren leven vanuit ons gevoel en met deze gevoelens te leren omgaan, door ze onder andere met anderen te delen. Daarnaast is het van belang dat je jezelf als goed zal gaan ervaren waardoor je het aandurft op sommige momenten risico’s te nemen waardoor er minder bindings- en verlatingsangst is. Door ‘risicovolle’ situaties met de behandelaar te oefenen kan er een vertaalslag naar de relaties van de cliënt gemaakt worden waardoor deze zijn levenslust terug kan zien komen, zich blijer kan voelen, zal durven hopen en zich zal durven gaan hechten.